Kỷ niệm ngày sinh Nhà sáng lập phong trào HĐ 22/2

---

Triết lý giáo dục của Mỹ chủ yếu dựa trên 5 học thuyết chính : thuyết Hiện sinh (Existentialism), thuyết Tiến bộ (Progressivism), thuyết Cải tạo xã hội (Social Reconstructionism), thuyết Trường tồn (Perennialism) và thuyết Bản chất (Essentialism) [1]. Trên đất nước cờ hoa, phong trào Hướng Đạo (Scouting) - một phong trào giáo dục song hành cùng nhà trường - đã tồn tại được hơn 100 năm và hiện tại đang có hơn 2 triệu thành viên hoạt động tích cực [2]! Nguyên nhân theo mình là do Scouting phù hợp với triết lý giáo dục của người Mỹ, nên mới tồn tại lâu, phát triển tốt ở đất nước có tính cạnh tranh và đào thải cao cỡ đó! Thấy rõ ràng nhất là trong 3 triết lý của thuyết Tiến bộ, thuyết Cải tạo Xã hội và thuyết Hiện sinh. Ở đây xin được đi vào triết lý Hiện sinh trong phong trào scouting.
.
Một trong những khái niệm cốt lõi trong Triết học Hiện sinh [3] là sự tự do tuyệt đối của mỗi người trong việc tự quyết định cuộc đời của mình. Các triết gia Hiện sinh Hữu thần, mà tiêu biểu là Søren Kierkegaard, quan niệm rằng con người chỉ bị phán xét duy nhất trước tôn nhan Chúa, chứ không phải trước những luật lệ, thuần phong mỹ tục mà loài người đặt ra. Các triết gia Hiện sinh Vô thần, mà tiêu biểu là Nietzsche và Jean-Paul Sartre, còn đi xa hơn khi cho rằng không tồn tại ngay cả sự phán xét cuối cùng của Thượng đế, đối với các quyết định của 1 con người !
.
Cần phải nói thêm rằng, trong triết lý Hiện sinh, sự tự do tuyệt đối phải đi kèm với trách nhiệm tuyệt đối ! Vì tất cả quyết định là do anh lựa chọn, nên tất cả hậu quả thì phải tự anh gánh chịu, không được đổ lỗi cho bất kì yếu tố bên ngoài nào. Tưởng tượng trong căn phòng kín, một tù nhân bị người giam giữ đưa cho khẩu súng, ép buộc anh ta phải bắn chết tù nhân ngồi đối diện, nếu không thì chính anh ta sẽ bị bắn; việc lựa chọn bắn người để giữ mạng sống hay từ chối để rồi bị giết, theo triết lý Hiện sinh, người tù nhân phải chịu hoàn toàn trách nhiệm, không thể đổ lỗi cho hoàn cảnh ! Thuộc tính tự do tuyệt đối khi đưa ra quyết định, đi kèm với trách nhiệm nặng nề, không thể đổ lỗi ngoại cảnh hay san sẻ với người khác, được Jean-Paul Sartre đúc kết trong câu nói nổi tiếng «Man is condemned to be free» [4] Trong phong trào Hiện sinh nửa cuối thế kỷ 20, ở Việt Nam và ngay cả ở phương Tây, đông đảo quần chúng chỉ chăm chăm tôn sùng sự tự do cá nhân, mà ít nhắc đến trách nhiệm và hậu quả đi kèm ! Cách hiểu sai lệch như vậy dẫn tới lối sống phóng túng, bất chấp hậu quả trong khi vỗ ngực nhân danh Hiện sinh!
.
Triết lý Hướng Đạo nhấn mạnh mỗi người phải tự quyết lấy cuộc đời mình. Đó là tư tưởng chủ đạo mà Sir/Lord Baden Powell, nhà sáng lập phong trào Scouting, muốn nhắn gởi các Hướng Đạo sinh khi đủ 18 tuổi bước vào đời . Triết lý này được thể hiện trong quyển sách Rovering to Success (Đường thành công) [5] mà ông viết dành cho lứa tuổi này trong Hướng Đạo (Rover-Tráng sinh). Hình ảnh mang tính biểu tượng được ông sử dụng là Paddle your own canoe - Tự chèo lấy thuyền ta. Trước chông gai giông bão, mỗi người phải tự tay chèo lái con thuyền cuộc đời mình, tự chịu trách nhiệm, chứ không trông chờ vào ai khác.
.
Bởi vậy, không như nhiều người lầm tưởng scouting là dạy dựng lều, cắm trại, đi rừng,… thì Hội Nam Hướng đạo sinh Mỹ BSA luôn khẳng định những kỹ năng đó chỉ là phương tiện ! Mục đích cuối cùng là thông qua các hoạt động để rèn luyện thanh thiếu niên trở thành những người độc lập, sống có trách nhiệm với cộng đồng và xã hội [6].
.
Vậy giữa Baden Powell (B.P) và phong trào Hiện sinh ở châu Âu thế kỷ XX có mối liên hệ nào không? B.P vốn là một Trung tướng người Anh của những năm đầu thế kỷ 20, thuộc tầng lớp ưu tú (elite) của xã hội Anh thời đó. Cũng giai đoạn này, triết lý Hiện sinh, từ một tư tưởng triết học khởi phát Bắc Âu thế kỷ 19, bắt đầu thâm nhập vào các nước Anh, Pháp, Đức... Không rõ là B.P bị ảnh hưởng bởi tư tưởng Hiện sinh nên xây dựng hình ảnh Paddle your own canoe ? Hay là chính ông, khi xây dựng phong trào Scouting lớn mạnh, đã góp phần vào sự thâm nhập thành công của một triết lý tương tự, là triết lý Hiện sinh, vào xã hội Anh và châu Âu ? Điều này cũng hợp lý, nếu xét trên thuộc tính dẫn dắt xã hội của tầng lớp elite ở thời đó. Và kết quả là triết lý Hiện sinh trở thành một hiện tượng triết học xưa nay hiếm - « triết học xuống đường ». Lần đầu tiên một tư tưởng triết học được đông đảo quần chúng bình dân, trung lưu nhận làm triết lý sống, chứ không chỉ là những lý thuyết khô khan trên tháp ngà, quanh quẩn trong giới hàn lâm và giới thượng lưu !
.
Nếu có cỗ máy thời gian quay lại trăm năm trước, để hỏi B.P về thắc mắc này thì hay biết mấy :)

- Hoàng Quân - Tháng Giêng 2020  

* Bắt chước tiêu đề tiểu luận nổi tiếng của Jean-Paul Sartre « L’existentialisme est un Humanisme - Triết lý Hiện sinh là một triết lý Nhân bản »